Secara umum pembuatan keputusan secara partisipatif telah digunakan secara meluas oleh pengetua dalam sistem pengurusan sekolah kini. Bush et.al (1980) menyatakan bahawa pembuatan keputusan partisipatif biasanya digunakan di sekolah dalam perkara-perkara mengenai melantik kakitangan, menyedia belanjawan, pemilihan buku teks, menyelesaikan masalah pelajar, membina jadual waktu sekolah, menyelesaikan masalah guru dan kakitangan, menggunakan kaedah pengajaran baru, keputusan berkaitan kemudahan bangunan, menyelesaikan masalah perkhidmatan pentadbiran dan keputusan tentang polisi umum sekolah.
Di sekolah, walaupun pengetua merupakan personel yang bertanggungiawab penuh dalam sebarang proses membuat keputusan atas kapasitinya sebagai ketua jabatan, banyak keputusan yang berkait dengan isu sekolah mengambil kira penyertaan subordinat iaitu guru-guru dan kakitangan. Malah dalam aspek tertentu yang melibatkan komuniti, keputusan dibuat mengambil kira pandangan ‘stakeholders’ khususnya PIBG. Perkara ini lebih jelas dilihat kerana sekolah mempunyai sistem pengurusan yang sistematik dengan wujudnya unit-unit kecil iaitu jawatankuasa-jawatankuasa kecil seperti jawatankuasa disiplin pelajar, jawatankuasa kantin dan sebagainya. Ini merupakan antara medium yang sering digunakan oleh pengetua dalam membuat keputusan secara kolaboratif. Contohnya, untuk membuat keputusan mengenai tindakan disiplin terhadap pelajar yang terlibat dalam pergaduhan dan melibatkan kecederaan, pengetua dan jawatankuasa terlibat akan bersama-sama berbincang untuk menentukan keputusan yang bakal diambil. Dalam hal ini pengetua tidak bertindak membuat keputusan secara individu kerana wujudnya fungsi jawatankuasa berkenaan. Dalam hal mi walaupun keputusan akhir sebenarnya pada pengetua tetapi proses pembuatan keputusan berkenaan melibatkan penyertaan guru seperti yang disebutkan oleh Bush.
Cara yang membezakan keputusan berkenaan dibuat adalah berdasarkan isu masalah yang ingin ditangani. Pengetua biasanya menggunakan pelbagai gaya seperti yang diutarakan oleh Bridge (1967), Vroom dan Yetton (1973) atau Tannenbaum dan Schidmt (1961). Ferris (1992) dalam kajiannya mendapati bahawa dalam proses pembuatan keputusan, kaedah pengetua beroperasi adalah berbeza-beza. Penglibatan kakitangan dalam proses membuat keputusan dan menentukan kakitangan mana patut dilibatkan adalah berbeza dan bergantung kepada isu yang ditangani. Ada pengetua melibatkan guru-guru dalam pembuatan keputusan dengan cara meminta nasihat atau cadangan secara formal atau mendelegasikan autoriti secara formal. Satu lagi cara ialah dengan meletakkan guru-guru di tengah-tengah iaitu guru-guru diberi kepercayaan untuk membuat keputusan secara empowerment.
Lancto (1988) dalam Ubben dan Hughes (1992) dalam kajiannya mencadangkan lima tahap penglibatan pembuatan keputusan dan jenis keputusan yang boleh dilaksanakan di sekolah iaitu pertama keputusan dibuat oleh guru secara individu. Contohnya yang berkaitan strategi pengajaran dalam kelas; pengayaan dan pemulihan. Kedua, keputusan dibuat oleh guru-guru secara kumpulan (mungkin melibatkan pelajar dan ibu bapa). Contohnya, pemilihan buku teks, penggunaan masa, dan pengagihan sumber-sumber dalam sekolah. Ketiga, Keputusan dibuat oleh guru-guru, pengetua dan juga pihak lain seperti ibu bapa dan pelajar mengikut kesesuaian. Contohnya, keputusan kurikulum yang melibatkan satu kumpulan atau satu unit pengajaran; penjadualan; bahan-bahan pengajaran; keputusan perkara-perkara lain yang melibatkan lebih daripada satu unit. Keempat, keputusan oleh pentadbir, ketua jabatan, dan penyelia-penyelia selepas berbincang dengan kakitangan. Contohnya, cadangan belanjawan, menyelesaikan konflik, strategi penilaian; mengadakan laporan keberkesanan sekolah kepada pejabat pendidikan daerah dan negeri. Kelima, ialah keputusan yang dibuat oleh pengetua atan pentadbir lain. Contohnya, isu-isu yang berkaitan dengan undang-undang seperti disiplin pelajar dan guru; kenaikan pangkat; pengesahan jawatan kakitangan dan sebagainya.
Menurut Lancto, kadangkala keputusan dibuat oleh pengetua di sekolah adalah pada tahap menasihati sahaja, dan kadang-kadang pengetua menentukan keputusan itu sendiri. Dalam pembuatan keputusan secara partisipatif pula, guru bekerja dengan pengetua dalam dua cara iaitu (i) memberi nasihat sebelum pengetua membuat keputusan tertentu dan (ii) kakitangan dan pengetua membuat keputusan bersama-sama.
Dalam satu kajian mengenai proses pembuatan keputusan secara partisipatif di sekolah oleh Glasman dan Hajnik (1991) menunjukkan bahawa:
1. Isu yang melibatkan perkongsian dalam membuat keputusan dan interaksi pengetua – guru adalah berkaitan dengan tugas utama guru di sekolah iaitu peranan guru dalam kurikulum dan pengurusan pelajar.
2. Pengetua bersetuju bahawa dengan cara mengadakan perbincangan bersama guru yang melibatkan semua kategori guru memberi input dalam membuat keputusan.
3. Pengetua menggunakan 4 gaya seperti yang diutarakan oleh Bridge (1967) iaitu announcing', 'soliciting', 'testing mode' dan delegating' berdasarkan isu yang ditangani.
4. Pengetua melakukan proses menapis, menimbang dan memutuskan idea dan pandangan guru dalam membuat keputusan supaya selaras dengan matlamat dan visi sekolah mereka.
5. Majoriti pengetua mengakui, kesan perkongsian membuat keputusan sekolah meningkatkan semangat bekerja guru. Ini selaras dengan Rossmiller (1992) yang berpendapat bahawa kualiti budaya kerja guru meningkat apabila pengetua menggalakkan guru-guru terlibat dalam membuat keputusan.
Kajian tentang sekolah efektif menunjukkan bahawa seseorang pengetua yang berkesan menggunakan polisi “pintu terbuka”, iaitu guru-guru dan pelajar-peIajar mudah berjumpa dan mendekati beliau setiap masa dan bersedia menurunkan kuasa (empowerment) kepada guru-guru untuk mendapatkan kerjasama penuh bagi mencapai matlamat organisasi. Short, Greer, dan Melvin (1994) menunjukkan bahawa pengupayaan telah menghasilkan banyak perubahan positif dalam proses membuat keputusan secara bersama, kualiti menyelesaikan masalah meningkat, lebih banyak idea kreatif dihasilkan, dan meninggikan semangat kekitaan serta kerjasama di kalangan staf. Dalam konteks ini, 'empowerment' merupakan salah satu elemen yang banyak digunakan oleh pengetua dalam membuat keputusan secara partisipatif. Pada hari ini kebanyakan pengetua memberikan kepercayaan kepada Guru Penolong Kanan untuk membuat keputusan khususnya semasa mereka tiada di sekolah dan guru diberi pengupayaan berdasarkan tugas dan isu yang difikirkan relevan untuk dilaksanakan oleh guru berkenan. Menurut Hussein Mahmood (1993), empowerment dilaksanakan dalam setiap bidang yang menjadi tugas pengetua di sekolah iaitu kurikulum, ko kurikulum, pentadbiran, perkhidmatan dan perjawatan, kewangan, harta benda, perhubungan, dan iklim sekolah. Dalam satu kajian yang dibuat oleh Hararey, mengenai pelaksanaan empowerment di sekolah menyebut bahawa dalam membuat keputusan, 98% pengetua berpendapat bahawa mereka perlu berunding dengan guru-guru dan kakitangan sekolah sebelum membuat sebarang keputusan atau bertindak ke atas sesuatu perkara. Selain itu mereka juga berpendapat bahawa mereka harus memberi kebebasan kepada guru-guru dan kakitangan mereka yang cekap untuk membuat keputusan dalam melaksanakan tugas (79.6%). Sebahagian besar pengetua (94%) pula didapati lebih suka mendengar idea-idea dan pandangan guru dan kakitangan mereka sendiri berbanding idea dan pandangan pihak atasan dalam membuat keputusan mengenai sekolah mereka. Ini selaras dengan kata Ferris (1992) yang menyatakan guru-guru patut dilibatkan dalam proses membuat keputusan di sekolah kerana mereka adalah orang yang paling dekat dengan pelajar-pelajar dan berada dalam kedudukan yang baik untuk menentukan keperluan dan kebolehan pelajar.
Menurut Rosmiller (1992) penglibatan guru melalui pembuatan keputusan dapat dilihat dalam merancang aktiviti pembangunan staf, membiar guru menggunakan budi bicara menentukan aktiviti-aktiviti kurikulum, meminta bantuan guru dalam membuat peraturan, prosedur yang berkaitan dengan masalah yang timbul dan memberi kesan kepada keadaan bilik darjah.
Penglibatan kakitangan dan pengetua secara bersama dalam membuat keputusan di sekolah ditekankan lagi oleh Savery, Soutar dan Dyson (1992) dalam kajian mereka yang mengukur gaya pembuatan keputusan yang diutamakan oleh Guru Penolong Kanan (Deputy Principal). Dapatan menunjukkan bahawa keputusan-keputusan yang ada kaitannya dengan tugas seseorang individu merupakan aspek yang menentukan penglibatan kakitangan dalam membuat keputusan kerana kakitangan tersebut mempunyai tahap kemahiran dan kesediaan untuk bersama-sama terlibat membuat keputusan. Savery et.al (1920) telah mendapati bahawa bagi faktor-faktor polisi sekolah, disiplin pelajar, beban mengajar, polisi umum, penglibatan ibu bapa dan peruntukan masa, Iebih 60% responden telah mengutamakan teknik pembuatan keputusan secara bersama oleh kakitangan dan pengetua dalam amalan pengurusannya.
Weathersby dan Harkreader (1999) pula dalam kajiannya mengenai pembangunan staf dan kaitannya dengan pencapaian pelajar di 60 buah sekolah menengah di Georgia, Amerika Syarikat mendapati bahawa pencapaian sekolah tinggi bagi sekolah yang pengetua-pengetuanya mengamalkan proses pembuatan keputusan secara partisipatif dalam menguruskan program-program pembangunan stafnya. Sekolah yang mengamalkan proses pembuatan keputusan kurang kolaboratif pula didapati mempunyai pencapaian yang rendah.
Pelaksanaan pembuatan keputusan secara partisipatif di sekolah juga dinyatakan secara jelas dalam kajian oleh Noorul Aini (1997) mengenai proses pembuatan keputusan pengetua di sebuah sekolali di Selangor. Dapatan kajian menunjukkan bahawa pengetua paling banyak membuat keputusan hasil cadangan-cadangan yang dibuat oleh kaki tangannya. Dalam membuat keputusan ini juga didapati pengetua menggunakan semua stail pembuatan keputusan iaitu pengetua dan kakitangan membuat keputusan bersama, pengetua membuat keputusan dan mengumumkan keputusan kepada kakitangan dan kakitangan membuat keputusan secara empowerment bagi mengatasi masalah-masalah tertentu. Fenomena ini menyokong kajian Savery et al(1992) yang menunjukkan bahawa keputusan yang ada kaitan dengan tugas seseorang individu merupakan aspek penglibatan kakitangan dalam membuat keputusan kerana kakitangan tersebut mempunyai tahap kemahiran dan kesediaan untuk sama-sama terlibat dalam membuat keputusan ini amat jelas kerana di sekolah guru-guru terlibat dengan tugas-tugas berbentuk kurikulum, ko-kurikulum dan pentadbiran. Dapatan kajian menunjukkan faktor-faktor pengurusan jadual waktu sekolah, agihan tugas guru, aktiviti ko-kurikulum, pengurusan wang SUWA sekolah, pembelian alat kelengkapan sekolah, kebersihan, keceriaan, aktiviti PIBG merupakan faktor-faktor yang mempunyai hubungan yang jelas dengan bidang pengurusan berkaitan tugas guru di sekolah. Ini menunjukkan bahawa sebahagian besar guru di sekolah dan bersama-sama pengetua terlibat dalam membuat keputusan bagi aspek-aspek pengurusan tersebut kerana secara umum mereka mempunyai tahap kemahiran dan kesediaan untuk sama-sama terlibat dalam membuat keputusan.
Berdasarkan perbincangan dan literatur di atas menunjukkan bahawa pembuatan keputusan partisipatif merupakan satu kaedah untuk mewujudkan pengurusan yang lebih telus, bersifat kolaboratif, dan efektif di sekolah. Dalam konteks pendidikan di Malaysia ia bukanlah pendekatan yang sukar untuk dilaksanakan. Selama ini pun pengetua bahkan pentadbir sekolah yang lain seperti penolong kanan telah mengamalkan proses membuat keputusan secara partisipatif. Mereka bekerja bukan secara individu tetapi secara berpasukan (team) yang pastinya mewujudkan strategi dan keputusan-keputusan bersama (kolaboratif). Guru-guru dilibatkan dalam membuat keputusan kerana mereka merupakan orang yang lebih dekat dengan pembelajaran pelajar khususnya berkaitan dengan pemahaman praktikal tentang pengajaran dan proses mengajar.
Justeru, untuk menggalakkan lebih banyak penglibatan kakitangan, pengetua disarankan menggunakan lebih banyak stail pembuatan keputusan yang lebih kepada "pemusatan kepada kakitangan". Dengan cara ini kakitangan akan mudah memberi sokongan, mempunyai komitmen terhadap tugas yang diberi dan merasa pandangan mereka diambil kira serta sumbangan mereka dihargai. Pengetua pula haruslah bersikap positif dengan memberi peluang kepada semua guru terlibat dalam membuat keputusan dan bukan hanya diberikan kepada penolong kanan sahaja semasa ketiadaannya. Anjakan paradigma ini perlu supaya keputusan di sekolah tidak terikat kepada sifat arahan dan autoriti sebaliknya lebih kepada perbincangan dan delegasi tugas. Apa yang penting ialah guru dan kakitangan boleh terlibat dalam membuat keputusan tetapi keputusan berkenaan mestilah dalam sempadannya demi mencapai matlamat sekolab yang sama. Pengetua juga haruslah bijak dalam mengendalikan keputusan di sekolah. Pengetua yang berkesan akan menggunakan pendekatan dan cara yang berbeza-beza berdasarkan kesesuaian masa, kos operasi, permintaan pelanggan dan kehendak organisasi
Akhirnya, jika pengetua sekolah rnampu mengaplikasikan perkongsian ini dengan baik sudah pasti tahap pembuatan keputusan akan semakin efektif yang seterusnya dapat membangun dan mencapai visi sekolah bersama.
Assalamualaikum, Encik Azman,
ReplyDeleteIzinkan saya 'mencedok' dan mengubah suai sebahagian isi blog saudara ini untuk pembinaan proposal sarjana saya bertajuk 'Perkongsian dalam Pembuatan Keputusan : Satu Kajian di Kuala Lumpur'. Saya masih dalam peringkat pembinaan pproposal dan saya dapati ada beberapa literatur dalam blog saudara yang boleh saya jadikan rujukan. Budi baik saudara saya dahului dengan ucapan ribuan terima kasih..hyatthas@yahoo.com